[ Pobierz całość w formacie PDF ]

ludzi niskiej pozycji spolecznej, bo lubili cwiczyc swa wszechwladze na
ponizaniu wielkich, a wywyzszaniu maluczkich.
Za Iwana Groznego nastapila ostra walka djakow z "urodzonymi". Byl czas, ze
djacy byli gora. Sprytem mozna bylo zajsc przy Groznym daleko; tylko ze
nigdy nie bylo wiadomo, na jak dlugo. Djak Aleksy Adaszew doszedl tak
wysoko, iz stal sie jakby wielkorzadca panstwa, czems podobnem do hanskich
wezyrow, do sultanskiego wielkiego wezyra. Do pomocy dodany mu byl
towarzysz duchowny, ale nie biskup zaden, ani uczony zakonnik, lecz prosty
pop, djak w szacie duchownej, imieniem Sylwester. Azeby uprzedzic opozycje
bojarow, kazal Adaszew podleglej sobie biurokracji, zeby powybierala po
grodach i "wolostjach" oddane sobie figury i wyprawila je na oznaczony dzien
roku 1550 do Moskwy, gdzie urzadzono z nich komedje jakiegos zjazdu
reprezentantow calego panstwa. Zgromadzenie ich, odbyte pod golem niebem
w Moskwie, bylo poprostu demonstracyjna instalacja Adaszewa. Djacy
pokazywali swa sile. Przeciw ewentualnej opozycji urodzonych organizowano
lud wiejski i miejski.
Strona 58
Dmowski_Dzieje-Rosji
Jakoz warstwy niebojarskie wyszly dobrze na rzadach Adaszewa:
zorganizowano administracje lokalna, uwzgledniajac samorzad (starostow z
wyboru) i sadownictwo autonomiczne; co rownalo sie powiekszeniu
bezpieczenstwa mienia i zycia - a co stanowi badz co badz fundament
wszelkiego zycia zbiorowego. Rzady Adaszewa maja niejedna zasluge co do
zaprowadzania porzadku w administracji; ujemna ich strona bylo
wprowadzanie ducha kancelaryjnego nawet do samorzadu lokalnego.
Na zewnatrz pilnowal Adaszew dalszego osaczania Kazania. W r. 1551 zalozyl
nawet stacje wojskowa opodal (Swiazsk nad Swiaga). Wyprawienie do Kazania
namiestnika, tuz za wlasnym kandydatem na kazanskie carstwo (podczas
zamieszek o nastepstwo na hanacie w r. 1552), bylo prowokacja, ktora
poruszyla wszystkie partje w Kazaniu i wywolala stanowcza rozprawe.
Wiedziano w Moskwie, ze Perekopcy beda bronic podleglego sobie hanatu;
wiedziano, ze moze nastapic nawet najazd tatarski na kraje moskiewskie - ale
tez znakomicie przygotowano bron palna i artylerje. Chociaz Kazancy polaczyli
sie z Nogajcami, chociaz Tatarzy krymscy wyprawili sie na Moskwe, Moskwa
byla tym razem pewna swego: Perekopcy musieli cofnac sie z pod Tuly i dalej
nie doszli, a chociaz pod Kazaniem zebrano 30.000 obroncow, niczem to bylo
wobec 150 dzial moskiewskich, komenderowanych przez niemieckiego
majstra-baliste, ktory byl zarazem specjalista od zakladania min pod proch
strzelniczy. Tej wyzszosci rodzajow broni ulegl Kazan latem 1552 roku.
Wydarzenie to, oczekiwane od tylu pokolen, mialo epokowe nastepstwa.
Osiedlono zaraz w samym Kazaniu tysiace kupcow z Zalesia, wygnawszy z
wiekowych stanowisk bulgarskie i tatarskie rodziny kupieckie. Roztwieraly sie
przed panstwem moskiewskiem horyzonty handlowe jak najrozleglejsze.
Poprzez Wiatke mialo sie dostep wolny az do wybrzezy morza Bialego, podczas
gdy z drugiej strony cala Jugra wschodnia popadala w zupelna juz zaleznosc od
nowych wladcow Kazania. W dwa lata pozniej (1554 r.) urzadzono smiala
wyprawe na Astrahan i wydarto Girejom i ten hanat. Cala Wolga znalazla sie. w
granicach carstwa moskiewskiego, siegajacego juz do Kaspiku. Szly z tego
dalsze konsekwencje. W ciagu lat 1552-1557 przeszly pod wladze Moskwy
ziemie Czeremisow, reszta Mordwy, Czuwasze (mieszancy Bulgarow i
Tatarow), Wotiaki i Baszkiry, dalej na poludniu wchodzili w sfere wplywow
moskiewskich Nogajce i Kalmuki. Otwieraly sie rownoczesnie drogi na Kaukaz i
na Syberje; z dwoch stron wkraczal handel Rusi carskiej do Azji.
Jaka donioslosc posiadaly te szlaki handlowe, wiedziano w Europie lepiej, niz w
Moskwie. Anglja, azeby urzadzic konkurencje w handlu powszechnym Portugalji
i Hiszpanji, czynila rozmaite proby; wsrod innych i te, zeby dotrzec do "Indyj"
ladem poprzez kraje moskiewskie. Obliczono dobrze, ze pomiedzy Anglja a
Powolzem znajdzie sie droga swobodna, bo morska, na polnoc Skandynawji do
morza Bialego. Jakoz w r. 1553 wypadlo Adaszewowi przyjmowac w carskiem
imieniu kapitana angielskiego statku, przybywajacego z pismem Marji Tudor.
Ze wzgledow klimatycznych nowo odkryta droga miala atoli znaczenie
naukowego tylko odkrycia.
Blizej i latwiej byloby do "Indyj" Szwedom przez Moskwe. W r. 1554 zawarto
wzajemny traktat handlowy na bardzo "szerokich" warunkach. Krol szwedzki
dozwalal kupcom z panstw cara przejazdu przez swe kraje do Flandrji, Francji i
Anglji, za co Szwedzi otrzymywali wzajemne zezwolenie przejazdu przez kraje
moskiewskie az do Indyj i Chin. W warunkach tych przejawiala sie nie
Strona 59
Dmowski_Dzieje-Rosji
moskiewska oczywiscie, lecz szwedzka wiedza geograficzna! Wkrotce rozwoj
zycia skandynawskiego poszedl torem innym, ktory uczynil zbednem
poszukiwanie dobrobytu w handlu wschodnim - i tak nie przeszly w praktyke
projekty ani angielskie, ani szwedzkie. Pozostalo jednak pouczenie Moskwy o
wartosci i dalszym kierunku posiadanych przez nich drog handlowych, z czego
Moskwa nie zaniedbala skorzystac. Dotychczas wiadomosci geograficzne
moskiewskie konczyly sie na Tjumenie; niebawem miano posunac sie
znakomicie dalej na wschod - ale dla siebie, nie dla Szwedow, ni Anglikow.
Przedsiebiorczosc handlowa, skierowana do eksploatacji obcych krajow, lezala [ Pobierz całość w formacie PDF ]