[ Pobierz całość w formacie PDF ]

antenatów.
Zaważyło to niewątpliwie na ukształtowaniu pomysłu, zdecydowało o sympatiach, a może i
nadaniu pewnych rysów autobiograficznych postaci Jastrzębca, ale upodobania i studia
heraldyczne były jednocześnie całkowicie zgodne z tendencjami historyzmu
dziewiętnastowiecznego, ułatwiały ukazanie demokratycznych dążności w przeszłości
narodu.
Jeśli więc przy pisaniu powieści autor czerpał pobudkę ze świadomości wspólnoty rodowej z
Boleszczycami, to nasuwająca się mu wizja twórcza skądinąd również doskonale
odpowiadała jego własnym poglądom na dzieje i nowszym hipotezom nauki.
Spór króla z biskupem i jego tragiczne zakończenie od pierwszej chwili obrastały legendą,
przenikały w kronikarskie zapiski, ustną tradycję, w pieśń ludową i do literatury, niepokoiły
nie tylko historyków, ale gawędziarzy i pisarzy.
 Informacje, pochodzÄ…ce ze z
ródeł historycznych, były skąpe i niepewne, lecz średniowieczna
fantazja dopełniła je szeregiem motywów trwale związanych z tematem, a pewien sposób
interpretacji faktów wydawał się przez całe wieki ustalony i nienaruszalny.
Każda epoka odnajdywała temat równie ciekawym, ale ujmowała go inaczej, nadawała mu
odmienny kształt w koncepcji artystycznej.
Pisarze czerpali materiał ze wszystkich dostępnych z
ródeł, z kronik, z opracowań
historyków, z tradycji i legendy, z na wpół bajecznych domysłów i z pomysłów swych
poprzedników, a zawsze uzupełnić go trzeba było własną wyobraz
nią, uformować obraz w
pewną całość, dokonać wyboru spośród nasuwających się elementów i powiązać je jednolitą
motywacjÄ….
Literackie upodobania epoki, założenia estetyczne i technika poetycka decydowały o
powstawaniu utworów określonego rodzaju, formy i tendencji.
Nie można zresztą mówić, że tak było, proces ten trwa nadal; Kraszewski, pisząc o królu
Bolesławie i biskupie Szczepanowskim, miał już wielu poprzedników, ma i będzie zapewne
jeszcze miał wielu następców.
Nie wyczerpały się ani zaciekawienie wydarzeniem, ani możliwość tworzenia coraz to
nowych wizji artystycznych w oparciu o te same wÄ…tki i motywy.
Porównania pomiędzy utworami, przedstawiającymi te same osoby i moment dziejowy,
można by snuć z różnych punktów widzenia.
Odbijają one zmieniające się skłonności twórców i odbiorców, osiągnięcia literatury w
zakresie środków artystycznych, kształtowanie się założeń światopoglądowych i
przypisywanych literaturze zadań, że pomijamy tu już różnice w skali talentów pisarzy i
wartości estetycznej utworów.
Zasadniczą zmianę w ujęciu tematu przyniósł schyłek XIX wieku, gdy po kilku stuleciach
mniej więcej ustalonej opinii o charakterze wydarzeń, historiografia, mimo że oparta na tych
samych z
ródłach, poprzez wnikliwszą ich krytykę i głębszą znajomość stosunków panujących
w ówczesnym świecie, poprzez rozszerzenie zakresu problematyki i wszechstronniejsze
badania epoki, rzuciła nowe światło na te wczesnodziejowe wypadki, podsuwając pisarzom
odmiennÄ… wersjÄ™ przebiegu tragedii i zmieniajÄ…c poglÄ…d na jej istotne przyczyny.
Odtąd cały dorobek literacki związany z tym tematem podzielić wypada na dwa szeregi
utworów, z uwagi na odchylenia albo zgodność z opinią nauki w zasadniczym przedstawieniu
faktów, a niezależnie od elementów fikcji literackiej.
Próba takiego podziału prowadzi do wniosku, że powieść Kraszewskiego stoi jakby na
pograniczu tych dwu kategorii utworów.
W założeniu realistyczna, oparta na dostępnych autorowi z
ródłach, wyprzedziła wprawdzie
podstawowe dla problemu studia historyka Tadeusza Wojciechowskiego i nie mogła
wykorzystać jego hipotez, niemniej umiarem, krytycyzmem i powściągliwością we
wprowadzaniu motywów wyraz
nie legendarnych odbiegła od tradycyjnych wzorów, ma
charakter bardziej postępowy, bliższy dzisiejszym poglądom na epokę.
W średniowieczu dramat na Skałce służył jako temat wyłącznie hagiografii, budującym
żywotom świętego Stanisława, pobożnej pieśni, kazaniom i misteriom religijnym.
Główną osobą, na której skupiała się uwaga, była postać biskupa-męczennika; król
występował wyłącznie jako zbrodniarz, odstraszający przykład upadku i kary; problem miał
tylko charakter obyczajowo-religijny, a tendencja - moralizatorski. [ Pobierz całość w formacie PDF ]