[ Pobierz całość w formacie PDF ]

autor Szkand Gumanik Wiczar nie mógł poradzić sobie z serią mitów (mit o agresji, o pułapce, o wyczerpaniu się sił zła).
Dualizm jest mocny w krytyce i negacji, słaby natomiast w afirmacji.
Korzenie problemu tkwią w relacji między przyzwoleniem a wolnością.81 Bóg, jeśli jest dobry, nie może pozwolić
na istnienie zła i tworzyć istoty, którym wolno grzeszyć. Ostateczną konsekwencją tej przesłanki (tak jak to widział św.
Augustyn, a której domagał się potem Jan z Lugio) jest przekonanie, że wolność nie istnieje. Skoro zło jest, jeśli jest ono
substancją, a człowiek jest tylko epifenomenem, to nie istnieje już zło moralne. Wynika stąd, że dualizm jest pełen
sprzeczności. Bayle,82 który dobrze zdawał sobie sprawę, że problem dualizmu zasadza się na problemie wolności,
przytacza refutację Simpliciusa: .,Skoro istnieje zasada zła, to nie istnieje zło na świecie, a jeżeli nie ma już zła na świecie, to
nie ma też jego zasady". Błędem dualizmu jest nadanie złu rangi rzeczywistości samej w sobie, zamiast statusu jakości. Stąd
też wypływa dalszy błąd  potraktowanie wolności jako substancji i uczynienie z niej problemu dotyczącego
przyczynowości. Rzecz jasna, stawiając pytanie, jaka jest przyczyna złego wyboru, wpada się w regresję, z której można się
wycofać przez założenie istnienia przyczyny bez przyczyny, czyli Pierwszej Przyczyny. Ponieważ Pierwsza Przyczyna nie
może być Bogiem Dobra (który byłby w takim razie przyczyną dobra i zła, co jest nie do przyjęcia), zakłada się więc, że
istnieje pierwiastek zła, którego przyczyną nie jest Bóg. Tak więc dochodzimy do absolutnego dualizmu. Można tego
uniknąć traktując wolność wyłącznie egzystencjalnie (nie czyniąc z niej przyczyny, co stanowi zaprzeczenie wolności), jako
akt twórczy (invention).
Dualizm znosi moralną wolność, którą chciał gloryfikować, niszczy ideę Boga, którą chciał chronić. Zasadniczym
motywem i dążeniem dualizmu jest oczyszczenie idei Boga, odrzucenie kompromisu ze złem, obrona boskiej potęgi,
sprawiedliwości, wszechwiedzy i dobroci. W imię tych właśnie wartości zwolennicy dualizmu krytykują mono-teistów.
Jednakże konsekwencją stwierdzenia istnienia drugiego pierwiastka jest konkluzja, że dobry Bóg nie jest wszechmocny (nie
może unicestwić zła), że jest niesprawiedliwy i złośliwy (ponieważ każe cierpieć istocie niewinnej). Zarzuty, jakie dualizm
stawiał monoteizmowi, w konsekwencji obracają się przeciwko niemu samemu: bo jakiż jest ten prawdziwy Bóg, którego
nam proponuje?
Może nim być tylko Absolut, byt, który jest konieczny, a przez to jest wieczny: jeżeli zakłada się istnienie dwóch
bytów, to ani jeden, ani drugi nie może być absolutny.
1
Fort, w którym schronili się ostatni katarowie, spaleni w 1244 r. (przyp. tłum.).
2
Simone Petrement w pracy Le dualisme che: Platon, les GnostlÄ…ues et ks Maniclwens, 1946, sprowadza dualizm do transcendencji. Jest to
jednak definicja zbyt szeroka. Ugo Bianchi. // dualismo religiom, 1958. zaprzecza, jakoby pojęcie współwieczności zasad było istotna cechą
dualizmu:  Zasadniczy ideologiczny i psychologiczny sens dualizmu nie polega na przyznaniu wrogowi wieczności Boga, lecz na
przyznaniu mu złośliwości cv natura i jednocześnie aktywności twórczej i demiurgicznej, a także władzy nad tą częścią świata, na którą nie
rozciągał się wpływ Boga".
3
Układ niniejszego eseju ma na celu umożliwienie czytelnikom wyrobienia własnego sądu na podstawie wystarczająco obfitego wyboru
tekstów. Większość tekstów dualistycznych jest dla przeciętnego czytelnika niedostępna. Staraliśmy się korzystać jak najwięcej z tekstów
przetłumaczonych, często jednak zmuszani byliśmy przekładać teksty z ich wersji angielskich lub niemieckich albo też odwoływać się do
tekstów greckich i łacińskich.
4
W jego monumentalnym dziele Der Ursprung der Góttesidee.
5
Por. też wkład ucznia W. Schmidta, o. Josefa Henningera, L'adversaire du Dieu bon chez les Primitifs, w zbiorowej pracy Satan (Etudes
carmélitaines, 1948). Problem zostaÅ‚ dogÅ‚Ä™bnie opracowany przez Ugo Bianchiego. // dualismo religioso, 1958. od którego zaczerpnÄ™liÅ›my
większość przytoczonych przykładów.
6
Kompletny zbiór mitów tyczących Kojota został zebrany przez P. Radina w jego książce The Trickster. A Siudy in American Mytlwlogy,
1956.
7
Zapożyczamy ten przykład od J.-P. Roux, La naissance du monde che: les Turcs el les Mongols w La naissance du monde, 1959.
8
Por. Mircea Eliade, Du mythe eosmogonique, w La naissance du monde.
9
Stanowi to temat książki U. Bianchiego, // dualismo religioso; nie wydaje się jednak, aby można było ustalić bezpośrednie zależności.
Por. też tego samego autora: U dualisme en histoire des religions,  Revue de l'Histoire des Religions", t. CLIX, nr 1, i Teogonie e
Cosmogonie, 1960, rozdz. II.
10
Idziemy tutaj za G. Dumczilem, Naissance d'archanges, 1945; Tarpeia, 1947; Les dieux des Indo-Européens, 1952; Les dieux des
Germains, 1959. etc.
11
W Datastan-i Denik, 37,44, pośród demonów rzuconych przez złego Ducha przeciwko dziełu stworzenia, obok Akomano (zła myśl),
Eszm (wściekłość), Zarman (zgrzybiałość), etc, figuruje także Waju. Dalej, 51, wśród przywódców demonów jest wymieniony  zły Waju".
12
Por. też Menog-i Xrat, 2, 115, który przeciwstawia dobrego Waju złemu Waju, i Wielki Bundahiszn, 26, 1.
13
W Waju wedyjskim nie znajdujemy podwójnego charakteru jego irańskiego odpowiednika. Jednakże owa dwuznaczność istnieje u boga
Rudry. umieszczonego na tym samym poziomie funkcjonalnym co Waju i Indra. Por. też litanie wedyjskie ze stu nazwami Rudry.
Satarudrija; L. Renou, który przekÅ‚adaÅ‚ ten tekst w La poésie religieuse de l'Inde antique. 1942, notuje:  Obarczony wÅ‚adzÄ… o dwu
twarzach, czyniący dobro i budzący lęk, Rudra stopniowo zmieni się w Siwe nowożytnych Indii"' (jego podwójna natura jest nam przecież
znana).
14
Patrz G. Dumézil, Les dieux des Germains, 1959. rozdz. III. Le drame du monde.
15
W mitologii skandynawskiej za nieszczęścia kosmiczne odpowiedzialny jest Loki. Jest on postacią złożoną, której nie wszystkie jeszcze
właściwości zostały wyjaśnione. Jeżeli nawet, dzięki swej funkcji w dramacie kosmicznym, jest spadkobiercą złego boga indoeuropejskiego [ Pobierz całość w formacie PDF ]