[ Pobierz całość w formacie PDF ]

sarkazm lub beznami´tne wyliczanie cech dodatnich i ujemnych.) Dopóki przek"a-
dowcy nasi pracowali w j´zyku nie ukonstytuowanym i nie przez wszystkich cenio-
nym na równi z "acinà, dopóki natykali si´ co krok na  brak wielki w s"owiech (Sta-
nis"aw Gos"awski), a brakowa"o teÝ ideologii, która by jednoczeÊnie odpuszcza"a
winy za grzechy niewiernoÊci wobec pierwowzoru  narzekaniom nie by"o ko’
ca.
Ubolewania nad stanem tworzywa, skargi na  niedostatecznoÊç mowy polskiej
wspomaga"y dodatkowo teori´ arcytrudnoÊci zaj´ç w cechu translatorskim. Póêniej
znów, gdy polszczyzna okrzep"a, wzbogaci"a si´ nie tylko w swych zasobach leksy-
kalnych, ale i w  najzr´czniejszych sposobach uÝycia (Stanis"aw Potocki), nasta"
czas jej powszechnej apologii. Autorowi PodróÝy do Ciemnogrodu wtórowa" Lu-
dwik Osi’
ski:  mamy bowiem j´zyk w toku swym wolny, w kszta"tach nietamowa-
ny, we zwrotach rozmaity, a obok niezmiernej swobody co do szyku wyrazów tyle
jedynie pewnym przepisom uleg"y, ile tego jasnoÊç wymaga, ile si´ o to moc, p"yn-
noÊç, si"a i kaÝdemu obrazowi w"aÊciwa dopomina harmonia . Jeszcze póêniej, cho-
ciaÝ elastycznoÊç mowy rozwin´"a si´ imponujàco (w innych co prawda zakresach,
niÝ postulowa" pseudo-klasycyzm), wyostrzy"y si´ teÝ i apetyty jej uÝytkowników.
System komunikacji werbalnej  nie tylko w obr´bie naszego j´zyka, w odniesieniu
do kontaktów lingwistycznych w ogóle  sta" si´ przedmiotem dramatycznych kon-
testacji. JeÝeli twórczoÊç spontaniczna obnaÝa w obszarach mowy ca"e rewiry nie-
prawdomównoÊci i w kaÝdym usi"owaniu wys"owienia Êwiata j´zyk k"amie g"oso-
wi, a g"os myÊlom k"amie , to praca t"umacza okazuje si´ podwójnie niewdzi´czna.
Musi zachowaç p r a w d o p o d o b i e ’
s t w o cudzoj´zycznej n i e p r a w d y
i nie moÝe jednoczeÊnie nie byç odtworzeniem mistyfikacji j´zyka rodzimego. Pro-
blem nie ogranicza si´ do samej tylko nieufnoÊci wobec s"owa  nieufnoÊç bywa
nadto, w  celach artystycznych, reÝyserowana  t"umacz odczuwa skr´powanie nor-
mami poprawnoÊciowymi; juÝ Boy w przedmowie do powieÊci Prousta twierdzi", Ýe
wiernej rekonstrukcji sk"adni czytelnik polski nie darowa"by translatorowi; o usta-
wicznych kolizjach mi´dzy eksperymentami Cortazara a ograniczeniami gramatyki
polskiej opowiada dziÊ Zofia Chàdzy’
ska. Nadto ponad porachunkami z j´zykiem
istnieje  nadal obowiàzujàcy  superego przek"adowcy  nakaz t"umaczenia rozu-
miejàcego. Co poczàç, pyta Maciej S"omczy’
ski, gdy filologiczna ekspertyza pier-
wowzoru pot´guje niejasnoÊci i wieloznacznoÊci? i w brudnopisach, i notatkach
Joyce a panoszy si´ nagromadzenie  pomys"ów konstrukcyjnych, drobiazgowych
poprawek i dodatków, nieustannie wp"ywajàcych na z a c i e m n i e n i e [podkr.
moje  E. B.] tekstu ? T"umacz musi, na przekór teorii oszustw j´zykowych, docho-
dziç sensu dzie"a, graç na dwa fronty, ukazywaç niekomunikowalnoÊç wizji  po-
przez wykrycie wprojektowanych w nià elementów komunikatywnoÊci. To jest wa-
runek bezwzgl´dny. Poszukiwa"em klucza do Finnegans Wake, pisze S"omczy’
ski,
 czytajàc ksiàÝk´ po raz nie wiadomo który i ciàgle nie mog´ znaleêç Ýadnego frag-
mentu, który móg"bym przet"umaczyç majàc przekonanie, Ýe dokona"em przek"adu,
to znaczy: napisa"em po polsku to, co autor napisa" w innym j´zyku .
Przytaczam Êwiadectwa z róÝnych pochodzàce epok. Bo teÝ, mi´dzy Piotrem Ko-
chanowskim a Maciejem S"omczy’
skim, mi´dzy Stanis"awem Potockim a Boyem-
128
-Úele’
skim, mi´dzy Boles"awem LeÊmianem a Zofià Chàdzy’
skà istnieje  w sto-
sunku do j´zyka  g"´bsza wspólnota przekona’
. Polszczyzn´ rozumiejà oni nie tyl-
ko jako sk"adnic´ instrumentów (mniej lub bardziej por´cznych w t"umaczeniowym
rzemioÊle), lecz równieÝ jako konkretne z a d a n i e pisarskie. Przek"ad, owszem,
ods"ania wstydliwe  niedociàgni´cia systemu; zarazem uzupe"nia braki, likwiduje
niedobory, remontuje mow´.  Ubogacenie (Piotr Kochanowski) polszczyzny za
poÊrednictwem sztuki t"umaczenia tym si´ róÝni od analogicznych dàÝe’
pisarstwa
oryginalnego, Ýe podlega wcale dok"adnym pomiarom: stan posiadania j´zykowego
szacuje si´ tu nie w odniesieniu do hipotetycznych, nieuchwytnych cz´sto, potrzeb [ Pobierz caÅ‚ość w formacie PDF ]